كاوه تيموري
مدرس انجمن خوش‌نويسان ايران
شكوه نستعليق در زير گنبد آسمان
نگاهي به نمايشگاه خط نستعليق «مجتبي سبزه» در برج ميلاد
.............................................................................................................................................
55 اثر گران‌قدر خوش‌نويس جوان و جوياي نام، زينت‌بخش ديوارهايي است كه براي اولين بار سينه صاف خود را براي جاي گرفتن فرازهاي برجسته آيات وحي و اشعار نغز بزرگان ايران زمين از حافظ، مولوي و سعدي تا معاصران آماده كرده است. «مجتبي سبزه» جوان جستجوگر نستعليق نويس است كه در سلوك نزديك به 16 ساله خود در اين وادي «جَلي نويسي و کتیبه نگاری» را به عنوان مركز تخصصي قلم خويش برگزيده و همراه و همدل با پيشگامان نهضت جلی نگاری ذوق و نبوغ خود را در اين راه متجلي ساخته است.
جلي نگاري يا نگارش با قلم دو تا چهار سانتي از دیر باز در جامعه خوشنويسي سابقه داشته و در عين حال بايد آن‌را از کتیبه نگاری تخصصي مجزا كرد. زيرا در اين قالب خوش‌نويس با قلم ني و اجراي زنده و متكي بر قلم، اثر خود را مي‌آفريند. از جلي نويسي براي كتيبه نگاري نيز مي‌توان بهره گرفت. اما الزاماً مخاطب و نگرنده آثار جلي نويسي حركت طبيعي قلم را با همه فراز و فرود آن به نظاره می‌نشیند و قلم گردانی و قدرت و قوت خوش‌نويس را از خِلال اثر آفريده شده مورد ارزيابي قرار مي‌دهد.
در اين نوشتار مراد از جلي نويسي علاوه بر سطر نویسی معمولي، «تركيب بندي» يا «مُقَطَع نگاري» عبارت يا مصرع شعر نيز بوده و در حالتي ديگر از آن، خوش‌نويس ضمن سوار كردن حروف و كلمات در انتهاي قطعات با حركت صعودي و ايجاد خلوت و جلوت، نوعي تقارن بصري را به بيننده خود القاء مي‌كند. با اين تعريف، نستعليق نويسي در قالب جلي نگاري يكي از دوره‌هاي غني خود را در حال حاضر سپري مي‌كند.
در دهه پنجاه، مرحوم استاد سيد حسن ميرخاني (1369-1290 ه.ش) قطعات زيبايي را با تركيب‌بندي‌هاي مُنسجم و در قالب جلي نگاري آفريد و بعد استادغلام حسین اميرخاني متأثر از اين آثار و همچنين الهام از «مُهر نوشته‌ها» جلي نويسي را در فرم و اَشكال مختلف و چشم‌نواز به اعتلاي خود رساند و به آن جان تازه‌اي بخشيد. و از آن سال به بعد يعني از سال 1357 با توجه به تكامل آثار استاد، نهضت جلي نويسي در ايران شكل نهادينه‌اي گرفت و ارزش و عيار كارهاي اميرخاني، آثار ايشان را به مهم‌ترین منبع الهام و بهترين نمونه‌هاي نمايان براي سرمشق‌هاي جلی نویسی تبديل كرد. مهم‌ترین جلی نویس سال‌هاي آغازين انقلاب استاد جواد بختياري بود كه با شيوه و دستمايه استاد امیر خانی بر اندازه زبانه قلم افزود و با شجاعت مثال زدنی تابلوهايي را به يادگار نهاد كه مي‌توان به آن‌ها از منظر ظرفيت‌هاي هنري خط نستعليق و ارزش زيبا شناختي و بصری آن نگريست. اجرا و ممكن كردن بسياري از تركيبات دور از ذهن در اين كارها موج مي‌زند. صافي و ضرباهنگ توأمان دل و دست و اجراي قلم رانی شجاعانه در آثار منتخب ايشان مشهود بوده و حتي وي پا را فراتر نهاد و جلي نويسي را از مرحله تركيب‌بندي صِرف توسعه داد. به طوري كه قطعه خط به جای اينكه به شكل ايستا توسط حروف و كلمات در جاي خود قرار گيرد، حالتي پويا پيدا كرد و حركت و جنبش در آن راه بيشتري يافت و با صعود به سمت بالاي اثر، فرم پذيري قابل توجهي پيدا كرده، كه اين مورد از ابتكارات ايشان به شمار مي‌رود. از ديگر جلي‌نويسان به‌نام استاد علي شيرازي است كه با انتخاب قلم تخصصي و با الهام و مطالعه از آثار گذشتگان و شاگردي در محضر استاد اميرخاني اُلفتي دلنشين بين صافي و تيزي خطوط قدما با روح تركيب و چيدمان آثار استاد اميرخاني بنام خود آفريد كه بايد آن را «شيوه نوظهور خوشنويسي تلفيقي» نام نهاد. شيرازي در اين وادي شاگردان ارزشمندي را تربيت كرد كه خود از جلي‌نويسان توانمند به‌شمار مي‌روند. بدين ترتيب دهه دوم و سوم بعد از انقلاب اسلامي اوج نهضت جلي‌نويسي است. ضمن اينكه هنرآفريني هاي استاد اميرخاني همچنان منبع الهام رهروان اين وادي كم رهرو بوده و هست و شمار قابل توجهي از خوش‌نويسان آثار ارزشمندي را در اين قالب خلق كردند.
«مجتبي سبزه» خوش نويس سخت‌كوشي است كه خط را از استاد رسول مرادي آموخته است و با توجه به هوش سرشار خود از سرمايه خوشنويسي معاصر بويژه در جلي‌نويسي را كه ذكر گوشه‌اي از آن رفت نهايت بهره را برده وحاصل تلاش وي در نمايشگاه آثارش به چشم مي‌آيد.
«سبزه» بر قلم جلي تسلط قابل تحسيني دارد و چرخش قلم وي در هوا و بدون اتكاي دست روي كاغذ، از شگردهاي اختصاصي وي است.
هنرمندان خوش‌نويس واقفند كه در جلي نويسي يكي از مشكلات اين است كه در اثر نگارش تودر توي حروف و كلمات و خشك نشدن خطوط يكي از معضلات، عبور دادن و از كنارهم گذراندن كلمات بدون آسيب رساني به خط مي باشد. و علاوه بر اين عامل، ديرياب بودن فهم بصري از معماري و چينش حروف و كلمات در جلي‌نويسي و نبودن قدرت قلم يكي ديگر از عواملي است كه رهروان اين طريق را محدود مي‌كند. اما «سبزه» به عنوان خوش نويسي جوان و توانا تجربه‌آموزي در اين وادي را بر خود فرض مي‌داند. و الحق و الانصاف برخي از آثار جناب سبزه كه ازپيرو دليل راه خود يعني استاد اميرخاني بهره وافري گرفته، در نهايت زيبايي اجرا شده و شايد دو قطعه زيباي «دعاي صلوات» و «توكلت علي‌الله» نمايش داده شده، از كارهاي كم‌نظير در خوشنويسي معاصر باشد. و بقيه آثار نيز در رده آثار كيفي و قابل تأمل مي باشد. استاد «سبزه» كلمه «الله» را بسيار زيبا اجرا مي‌كندو بي هيچ ترديدي بايد توفيق او را منوط به لطف الهي و موهبت شُكر نعمت و نعمت شُكر در روحيه اين خراساني جوينده زيبايي به‌شمار آورد. ويژگي مهمي كه بايد هميشه آن را سرلوحه كار خود قرار دهد. گويي سبزه در نگارش قلم پارويي و نرم نويسي با آن اُنس دََمادم گرفته و اين نكته در سايه مرارت و رَج زدن‌هاي فراوان و عرق‌ريزان روح بدست آمده است. اما نكته مهمتر در آثار اين هنرمند اين است كه خودش از سطح آثار خويش و جايگاه آن‌ها، شناخت منطقي و غير فريبنده‌اي دارد. به طوري كه در مقابل پيشنهاد چاپ مجموعه به عنوان برگي از كارنامه كاري و هنري خويش مقاومت نموده و معتقد است كه هنوز براي اين كار فرصت بيشتري لازم است تا آن‌چه كه خود آن را لرزش‌هاي نابهنگام دست، يا عدم تعادل‌هاي بصري، و يا در برخي موارد اُنس نگرفتن حروف و كلمات مي داند در نهايت اعتدال مرتفع شود.
خوشبختانه كارهاي نمايشگاهي جناب سبزه از پيرايه‌هاي ساختگي رايانه‌اي و دستكاري‌هاي تصنعي كه به ياري دوز و كلك‌هاي نرم‌افزارها، خط را از اصالت مي‌اندازد مبّراست و به همين لحاظ مي‌تواند الگويي براي برخي از دوستان خطاط باشد. كه در صَدَدَند «پرينت‌نگاري» را آن‌هم بدون ذكر امضاء «به‌جاي خوش‌نوشته‌هاي اصيل» تحويل خط‌شناسان صاحب ذوق دهند و البته غافلند كه در اين راه فقط سابقه هنري خود را خدشه‌دار مي سازند و بس.
كارهاي سبزه با اين حجم و كيفيت تداوم تازه جلي نويسي است كه گوشه‌اي از شكوه نستعليق ايراني را به تماشا مي‌گذارد. و بيننده از اينكه با قلم ني چوبين و مركّبي ساده و روان اين همه صفا و عشق متجلي مي شود، دچار حيرت و اعجاب مي‌شود. اميد آن «سبزه» در نستعليق نويسي هميشه بتواند با ايجاد مؤلفه‌هاي ماناي خط، برگي در روشني هويت اين عروس خطوط اسلامي بيفزايد و مشتاقان را با ارائه كارهاي تازه خشنود و اميدوار كند.
ايدون باد
.............................................................................................................................................
روی تصاویر زیر کلیک نمائید
.................................................................................................
.............................................................................................................................................
لطفا با نظرات ارزشمند خود ما را یاری فرمائید
مخصوص اعضای ویژه
توجه !
شما نیز می توانید جهت مشاهده مطالبی که مخصوص اعضای ویژه این سایت است به عضویت رسمی این سایت در آمده و از این پست و دیگر پستها و تصاویر محدود شده دیدن فرمایید
