نقدی از استاد غلامرضا طاهریان بر نمایشگاه استاد علی شیرازی با عنوان :
" شکوه نستعلیق " با استاد شیرازی (بخش دوم و پایانی)
......................................................................................................................
.......................................................................................................................
اقیانوس خط و نقاشی با یکدیگر پیوند می خورند و بی کرانگی شکل می گیرد . و در این گستره ی ناپیدا ، شاخه ها و گرایش های متعدد و گاه متفاوتی متولد شده و هر یک از آنها در ادامه ی حیات خود به سمت و سویی کشیده می شوند . این سمت و سو به عوامل مثبت و منفی بسیاری بستگی دارد . برخی از این شاخه ها به سمت نور و آفتاب می روند و برخی سایه ؛ به غرب یا شرق ؛ مدرنیزم یا سنت . برخی نقاشی ، برخی خط ؛ بعضی به تکنولوژی و علم و تکنیک ، بعضی به حس و حال هنری ؛ به درون ، به بیرون . برخی به عوام ، برخی به خواص و تعدادی به همه سو .
اکثر این شاخه ها و گرایش ها نو و مدرن هستند . خلاقانه و مترقی ؛ امّا از جنس و جان هنر نیستند . پس مانا نبوده و در نهایت راه به جایی نمی برند . به راستی راز ماندگاری هنر در چیست ؟
استاد آیدین آغداشلو در یکی از نشست های اخیــر – بیستــم اسفند مـاه 1390 ، گالــری پردیس ملت – بیـانات فراز گونه ای دارند که قابل نقد و بررسی است : " به رغــم همه نوآوری های اساتید امروز اعتقاد دارم نقاشیخـط حرف تازه ای ندارد و ریشه اش در دل تاریخ است . خوشنویســی بی انقطاع ترین هنر هزار و چنـد سـاله ی این سـرزمیــن اسـت و نقاشیخط تجلیل از خـاطره ی مقدس خـــط اسـت که هر کـس با سلیـقه خود سهـمش را ایفــا می کند ."
نگارنده ، نوشتـار خود را با قبول پیام اصــلی استـاد آغداشـلو پی می گیرد و نیز باور دارد ، اجرای نقـش و ادای دیـن و تجلیـل باشـکوه از خاطــرات مقـدس خـــط می تواند سرآغاز شکل گیری و میلاد شاخه ها و گرایش های نوین باشد . شــاخه هایی که می توانند در آینـده به درخـتی تنومند تبـدیل گردند . بنابرایـن باید امیـدوار بود و صبور .
در دهه های اخیــر شاخه ها و گرایش های متعددی شکل گرفته اند ، امّا تنها آنهایی راه توفیــق پیـموده اند که از ویژگی و امتیـازات خاصـی برخوردار بوده اند . بیان تمامـی ویژگی ها در این نوشتـــار نمی گنجد. در این مقال هـدف نگارنده پرداختن به شخصیت و آثار یکی از خوشنــویسان معاصر است که در روزگار ما به ویژه دو سه سال گذشته ، در حوزه ی نقاشیخط از چالاک ترین سواران این عرصه بوده است . استاد شیرازی .
................................................................................................
................................................................................................
بی تردید یکی از جذاب ترین و باشکوه ترین نمایشگاه هایی که این سالها در حوزه ی خوشنویسی و نقاشیخط برگزار گردیده ، نمایشگاه " شکوه نستعلیق " است . نمایشگاهی که هفته ها و ماه ها ، دیگر هنرها و نمایشگاه ها را تحت الشعاع خود قرار داده و تمامی آثار آن در همان ساعات اولیه به فروش رفت . نمایشگاهی که جان و خون تازه ای به رگهای خوشنویسی جاری ساخت و یادآور شکوه و سربلندی عروس خطوط ، نستعلیق گردید . سرشار و لبریز . آثاری که پا در خاک و سنت داشت و سر بر افلاک . نمایشگاهی که خط و نستعلیق را دوباره به کاخ ها کشانده و بر خوش ترین و بالاترین جای خانه و خانقاه نشاند ؛ و مایه ی غرور جامعه ی خوشنویسی ایران زمین گردید .
دلایل این موفقیت در چیست ؟ چه علل و عواملی موجبات این موفقیت باشکوه را فراهم می سازند ؟ ویژگی و امتیازات این آثار و خالق آنها کدام اند ؟ نوع خط ، عیار و کیفیت خط ، تکنیک های اجرایی ، ابزار و مواد و تکنولوژی ، خلاقیت ، هوشیاری و شجاعت ، ذوق و طبع هنری ، درک نیازهای زمانه ، نام و اعتبار و پیشینه ی استاد شیرازی ، بومی بودن خط یا موارد دیگر ؟ هر کدام به چه میزان در آفرینش و موفقیت این آثار و نمایشگاه " شکوه نستعلیق " سهم و نقش داشته اند ؟
نگارنده با توجه به شناخت از خصوصیات و امتیازات ذوقی و شخصی استاد شیرازی و با عنایت به آگاهی اندک از خوشنویسی دوره ی معاصر و مشکلات و بن بست های آن به خصوص در چند سال گذشته و نیم نگاهی که - به واسطه ی گرایش و علاقه ی شخصی و سال ها تدریس " خط در گرافیک " و " طراحی حروف " در هنرستان ها و مراکز علمی و دانشگاهی – به نقاشیخط داشته ، بر آن است تا در حد بضاعت و توان ، این برتری و دلایل کامیابی و موفقیت استاد شیرازی در یکی از شاخه های نقاشیخط بیان دارد . شاخه ای که نستعلیق محور آن است .
- یکی از امتیازات استاد شیرازی در حوزه ی نقاشیخط ، پرداختن به خط نستعلیق بوده که بسیار فراتر از یک خط معمولی است . رسم الخط ایرانی که هویت ماست . نماینده و عصاره ی تاریخ این سرزمین . حاصل هزاران سال فرهنگ و هنر و تمدن . شناسنامه ی فرهنگی و هنری ماست . نماینده ی ملیّت و دین است . نشانه ی حماسه ی مقاومت و پیروزی این قوم در تهاجم پیوسته ی بیگانگان است . نستعلیق در کنار زبان فارسی بار سنگین حفظ میراث ملّی و فرهنگی این آب و خاک کهن را با سربلندی به دوش کشیده است . نشانه ی تعادل ، نجابت و لطافت طبع پارسیان است . اندوخته ی گرانقدری است که همواره با عالم معنا قرین بوده و از فرط مؤانست و هم نشینی ، خود تبدیل به معنا گشته است .
- خطی که استاد شیرازی در نمایشگاه " شکوه نستعلیق " به کار گرفته است ، تنها یک خط ساده یا یک عنصر معمولی و هم طراز در کنار دیگر عناصر نیست . شاه شاهان است . جلال و جبروت دارد . با شکوه و اقتدار تمام بر تخت سلطنت نشسته و فرمانروایی می کند و دیگر عناصر و یکایک هنرهای تجسمی در رکاب و خدمت او هستند . اتفاقی که در آثار دیگر بزرگان نقاشیخط کمتر به چشم می آید .
................................................................................................
................................................................................................
- آری روایت نستعلیق ، روایت تاریخ ، فرهنگ و خــاطرات تلخ و شـیرین ماسـت . امّا بدیهی است هر کســی توانایی ، ظرفیت و شایستگی روایت تاریخ و یادآوری خاطرات پاک و پیراسته را ندارد . شکوه نستعلیق را در گستره و بی کرانگی نقاشیخط ، چه کسانی و چگونه می توانند پاس دارند ؟ میدان ، میدان ستــرگی است و دلاوری چــالاک و درخور می طلبد . بی تردید استاد شـیرازی حریـف برازنده و شایسته ی این عرصه است . هم او که پهلوان میدان نستعلیق است . یلی که توانسته است قلم جــلی و کتیبه را همچون قلم کتابت رام خود کند و در زمره ی اولین کسانی باشد که شجاعت و توانایی ورود به این میدان فراخ و وسیع را یافته و در این کارزار محنت بسیار برده ، طعن و سرزنش بسیار شنیده و رنج ها به جان خریده ، امّا میدان را خــالی نکرده است . با هوش و ذکاوت و بصیرتی روشــن ، آینده ی خوشنویسی سنتی را قبل از دیــگران پیـش بینی نموده و از خط و قالب های تکـراری و کاربردی پرهیز کرده و همواره سعی در پی افــکندن طرحــی نو دارد. او به راه خود ایمان دارد و از پا نمی نشیــند . کارنامه ی ذوقی و هنــری بسیار درخشان و ماندگار استــاد شیــرازی و نوع زندگی و هجرت های متوالی جغرافیـــایی ، فکری و ذوقی او از دوران کودکی تا اکنون گواه این مدعاست .
- موضوع بسیار مهمی که در این نمایشگاه آشکارا به چشم می آمد ، انتـزاع خط از متــن بود . در این بزم گاه با شکوه ، همه چشم می شدی و تماشا . آری نگارنده تا پایان بازدید از نمایشگاه به دنبال معنا و مفاهیم آثار نبود . شکل تجریدی و جلوه های بصری خط ، عروسی در بَرَت نشانده بود که بی اختیار زیر لب می خواندی " فکر مشاطه چه با حسن خداداد کند " و باور داشت ، نستعلیق می تواند بیش از پیش خود را از وابستگی رهـا کرده و روی پای خود بایستد و احساس و ابراز یکتـایی کند . پدیده ای که به خط نستعلیـق و نقاشیخط کمک می کند تا بیش از پیش مرزهای جغرافیایی و فرهنگی خود را در نوردیده و با مخاطبینی که با خط و زبان فارسی ، آشنایی چندانی ندارند ، آشنا گشته و ارتباط برقرار کند .
- رویکرد استاد شیـرازی به نقاشیخط ، نه از سر ناچاری است و نه گریز از دشـواری های طاقت فرسا و نفس گیـر
نستعلیق . بلکه یک " انتخاب " است . او در هر فراز و فرودی ، کاسه کاسه رنج و سختی سرکشیده و با یقین و سربلندی از چاه و راه به جاه و ماه رسیده است و راه میان بُر در هنر را باور نداشته و نیازموده است .
- استاد شیرازی نمونه ی برجسته ی یک هنرمند خوشنویس حرفه ای است . با عروس نستعلیق زندگی می کند . و با قابلیت ها و ظرفیت های بی شمار و انرژی نهفته در آن ایمان دارد .
- شاید اولین تجربه ی جّدی استاد در نقاشیخط ، برگزاری نمایشگاه سال 1375 در گالری برگ تهران باشد . آلبوم قاصدک و نمایشگاه سال 1389 – پارک پردیس تهران – از یادگارهای آن دوره ی درخشان است .
- ظهور و فروغ استاد به عنوان پدیده ی آخرین" حراج کریستی " و فروش یکی از آثار ایشان با چندین برابر قیمت پایه و کسب رکورد بالاترین قیمت در نمایشگاه " هفت نگاه " گواه دیگری بر موفقیت او در سال های اخیر است .
بیان چند نکته :
- راه و روشی که استاد شیرازی در دو سه سال اخیر تجربه کرده است ، از جهتی سبک و سیاق جدیدی نیست . اجرای لایه های متعدد در قالبی که تبدیل به بافت می شوند . رج رج شور و شوق . بافتی که تمام هستی و طبیعت را در بر گرفته است . کاری که بزرگان و اساتید نقاشیخط در چند دهه ی گذشته انجام داده اند – و مرتبه ی اجرشان محفوظ است – امّا با نگاهی ژرف ، آثار استاد شیرازی به جهاتی تفاوت اساسی با آن آثار دارد :
1- نستعلیق به عنوان محور .
2- اوج توانایی در اجرای نستعلیق از جهت کیفیت و عیار خط .
3- به کارگیری تکنولوژی ، ابزار و امکانات مدرن .
4- آشکار نمودن قابلیت ها و ظرفیت های نستعلیق حتی در جزئی ترین حرکات و حروف .
5- ترکیب بندی های به نسبت جدید .
6- پاکیزگی و سلامت بی مانند .
................................................................................................
................................................................................................
- استاد شیرازی می داند که توانایی های او در میدان نستعلیق و در قلم های جلی و کتیبه است . گاه گاهی از این میدان به طور طبیعی و حتی ضروری به واسطه ی ذهن خلاق و جستجوگر ، فاصله ی اندکی گرفته و با بصیرت و هوشیاری ذاتی ، دوباره به میدان اصلی خود بازگشته است . نمونه آن تعدادی از آثار نمایشگاه سال 1389 در پارک پردیس تهران بود . بی شک یکی از دلایل موفقیت ایشان در نمایشگاه " شکوه نستعلیق " بازگشت به همین میدان است .
- استاد شیرازی با احتیاط و هوشیاری ، همواره کوشیده اند تا در ادامه ی کار ، تکنیک بر هنر غلبه نکرده و نیز تکنولوژی و مواد و ابزار در خدمت هنر باشند . استاد بهتر از همگان می دانند که در نهایت آن چه باقی می ماند روح ، احساس و اندیشه ی موجود در اثر است نه ابزار و تکنیک .
- آثار نمایشگاه در نگاه اول – از فرط پیراستگی یا تکنیک های اجرایی – آثار چاپی به نظر می رسند .شسته رُفته بودن خطوط محیطی و همچنین اجرا یا تکرار یک حرف یا کلمه با یک شاکله در یک تابلو و تکرار مجدد همان شاکله در تابلو های دیگر ، به این ذهنیت دامن می زند . عمق نگاه و دیدن آثار از فاصله ی نزدیک و همچنین وجود طیف ها و بافت های رنگی و غیر رنگی در لا به لای اثر ، شائبه ی چاپ را به میزان قابل توجهی کاهش می دهند . هر چند از منظری دیگر ، شائبه ی چاپ می تواند مثبت تلقی گردد امّا تنوع و اجرای چند باره ی یک حرف یا کلمه – به تعداد مورد نیاز – به احساس و صمیمیت کار و همچنین تقویت وجهه ی هنری اثر کمک شایانی نموده و نقش و حضور تکنیک را کم رنگ می کند .
و امّا :
استاد شیرازی واقعیت های پیرامون خود را می بیند و باور دارد . افکار و اندیشه ی مدرن را می شناسد و با آنها زندگی می کند . هر چند به سنت و پیشینیان تکیه دارد امّا به آینده می نگرد . بی جهت نیست که در هر نمایشگاه حرف ها و ایده های تازه دارد . شادی و بی قراری او نشانه ی حرکت و حیات واقعی است . تا باد چنین بادا .
نگارنده به دلایل بی شمار به دور از خطا و اشتباه نبوده و نیست امّا آنکه کمتر خطا می کند و می تواند قاضی عادل و منصفی باشد ، همانا تاریخ است .
با سپاس و پوزش – غلامرضا طاهریان
.....................................................................................
لطفا با نظرات ارزشمند خود ما را یاری فرمائید
شما نیز می توانید جهت مشاهده مطالبی که مخصوص اعضای ویژه این سایت است به عضویت رسمی این سایت در آمده و از این پست و دیگر پستها و تصاویر محدود شده دیدن فرمایید
