راز میان حبیب الله فضائلی و امام علیالنقی(ع)/ استادی که در خوشنویسی هفت خط بود!
گفتگوی خبرنگار هنرهای تجسمی فارس با مهدی فضائلی فرزند مرحوم زنده یاد استاد حبیب الله فضائلی به بهانه افتتاح نخستین نمایشگاه و عرضه قطعات خوشنویسی مرحوم حجه الاسلام استاد حبیب الله فضائلی در نگارخانه بین المللی نی بنیاد شمس
................
................
........
راز میان فضائلی و امام علیالنقی(ع)/ استادی که در خوشنویسی هفت خط بود!
حبیب الله فضائلی به خوشنویسی ثلث و نسخ شهره بود اما همه خطوط را به استادی تمام می نوشت و به همین دلیل استاد هفت خط لقب گرفت؛ هنرمندی که کتیبه های حرم بسیاری از ائمه را خوشنویسی کرد و سرانجام رازی میان خود و یک امام باقی گذاشت.
به گزارش خبرنگار هنرهای تجسمی فارس، نمایشگاهی از آثار خوشنویسی هنرمند فقید «حبیب الله فضائلی» بعد از گذشت 17 سال از زمان درگذشت وی، به همت فرزندانش در نگارخانه نی (بنیاد شمس) روی دیوار رفته است. به همین بهانه گفت وگویی را درباره آثار این هنرمند فقید با فرزند ایشان مهدی فضائلی انجام داده ایم که می خوانید:
* خوشنویسی شاعر و ادیب در کسوت روحانیت
مهدی فضائلی فرزند هنرمند فقید حجت الاسلام «حبیب الله فضائلی» در گفت وگو با خبرنگار هنرهای تجسمی فارس درباره این نمایشگاه و تأثیر تحصیلات دانشگاهی و حوزوی ایشان بر هنر خوشنویسی وی توضیح داد: یکی از تفاوت های هنر خوشنویسی با دیگر هنرهای تجسمی، همنشینی خط با فرهنگ ایرانی و اسلامی ماست. این همنشینی با وجود منابع غنی و ارزشمندی که در حوزه فرهنگی ایران داریم،شرافت و تفاخری برای هنر خوشنویسی به همراه دارد. به همین دلیل در آثار همه خوشنویسان می بینید که یا برگرفته از متون گران سنگ ایرانی است از جمله آثار مولوی، صائب تبریزی، حافظ، سعدی و دیگر شعرا و ادبای ایران زمین یا برگرفته از آیات و روایات دینی است که این موضوع در بین خوشویسان عمومیت دارد. در خصوص مرحوم پدرم ، این موضوع پررنگ تر بود چرا که ایشان هم در کسوت روحانیت بودند و هم این که در زمینه ادبیات فارسی توانمندی قابل توجهی داشتند. ایشان دانش آموخته کارشناسی ادبیات فارسی بودند در حالی که در میان خوشنویسان هم سن و سال ایشان در آن زمان کمتر خوشنویسی پیدا می کنید که تحصیلات دانشگاهی داشته باشد و اغلب آنها چنین مدارجی را طی نکردند اما ایشان علاوه بر تحصیلات حوزوی، تحصیلات دانشگاهی هم داشتند که ابتدا در دانشگاه تهران مشغول تحصیل شدند و بعد به دلیل مشکلاتی در رفت و آمد، به دانشگاه ادبیات اصفهان منتقل شدند، علاوه بر این خودشان هم شاعر بودند و علاقه زیادی به شعر و ادبیات داشتند، در انجمن های ادبی اصفهان شرکت می کردند و امروز از ایشان دیوان شعری به یادگار مانده است که متأسفانه هنوز به چاپ نرسیده است. از سوی دیگر کتابت قرآن نیز برای ایشان زمینه ای را فراهم کرد که سالها مأنوس بودند با قرآن و زحمت بسیار در این راه کشیدند. بنابراین به این دلایل، همنشینی و ارتباط ایشان با منابع ادبی و دینی جدی تر وعمیق تر از دیگر خوشنویسان بود.
وی افزود: شاید خوشنویسانی داشته باشیم که آن طور که باید و شاید تسلط کافی بر مفاهیم آیات، روایات و اشعار شاعران نداشته باشند ولی پدر من به این موضوعات اشراف داشتند.
* میراث خاندان فضائلی در هنر خوشنویسی
مهدی فضائلی در پاسخ به این سؤال که خودتان هم خوشنویسی می کنید گفت: من مدت کوتاهی توفیق این را داشتم که نزد مرحوم ابوی نسخ و ثلث را خیلی اندک کار کنم ولی به صورت حرفه ای دنبال نکردم.
او درباره ارثی بودن مهارت خوشنویسی در میان اعضای خانواده اش توضیح داد: بخشی از هنر خوشنویسی به عقیده من ارثی است کما این که عموها و عمه من نیز کار خوشنویسی را انجام می دادند و زمینه های خوشنویسی دارند اگر چه به صورت حرفه ای دنبال نمی کنند ولی به طور مثال عمه من با وجود آن که یک زن روستایی است اما خط کار می کند و همچنین پدربزرگ ما و پدر پدربزرگ ما نیز کار خوشنویسی می کردند و این نشان می دهد که این هنر تا حدودی زمینه های ارثی دارد که البته از طرفی هم اکتسابی است که باید برای رسیدن به مدارج بالا در این هنر زحمت و تلاش شود.
* گرایش روحانیون به هنر خوشنویسی
مهدی فضائلی درباره گرایش زنده یاد «حبیب الله فضائلی» به هنر نقاشی هم گفت: نقاشی رشته هنری ایشان نبود ولی هرازگاهی کار نقاشی هم می کردند.
او در توضیح این نکته که چرا روحانیون از میان همه هنرها بیشتر به خوشنویسی گرایش دارند تا هنرهایی چون نقاشی، گرافیک و ... توضیح داد: بخشی از این گرایش ها به دلیل همنشینی هنر خوشنویسی با معارف و متون ادبی ما برمی گردد و شاید در نقاشی و دیگر هنرها این ارتباط چندان وجود نداشته باشد.
بخشی هم به دلیل نگاه نه چندان متناسب با نیاز امروز به هنر است. نگاه به هنر و ضرورت آن چنان که امروز شناخته شده است، در گذشته به این اندازه وجود نداشت. به همین دلیل در میان روحانیونی که سنین بالاتری دارند کمتر شاهدیم که به سراغ هنرهایی چون نقاشی و هنری غیر از خوشنویسی بروند، اما با این حال روحانیونی هستند که به طور مثال به هنرهای دیگر از جمله موسیقی مسلط هستند.
................
................
* مرکز قلم استاد فضائلی «نسخ و ثلث» بود/ استادی هفت خط!
فضائلی درباره تخصص زنده یاد حبیب الله فضائلی در زمینه خوشنویسی هم توضیح داد: آن چه میان خوشنویسان مشهور است این است که مرکز قلم ایشان نسخ و ثلث بوده است ولی از برخی استادان نامدار خوشنویسی شنیده ام که بعد از دیدن کتیبه ها و خطوط نستعلیق ایشان، دیگران را تشویق می کردند که باید خط نستعلیق حبیب الله فضائلی را هم ببینید.
به هر حال ایشان در همه خطوط به درجه استادی می نوشتند و به شوخی و جدی به ایشان می گفتند که ایشان از استادان هفت خط هستند! ما در بین متأخرین نداریم که این اندازه به همه خطوط مسلط باشند اما با این حال شهرت ایشان به نسخ و ثلث است.
در این نمایشگاه هم شما شاهد همه خطوط هستید از جمله نستعلیق، شکسته نستعلیق، نسخ، ثلث، رقاع، و ... البته ایشان حتی خطوطی چون ریحان، کوفی و دیوانی را هم می نوشتند و با این خطوط آشنا بودند.
* پژوهش، جنبه منحصر به فرد فضائلی در میان خوشنویسان/ انتشار دو کتاب پژوهشی و آموزشی
فرزند زنده یاد حجت الاسلام فضائلی، از جنبه پژوهشگری این هنرمند فقید به عنوان یکی از نکات ممتاز و منحصر به فرد ایشان در میان دیگر خوشنویسان یاد کرد و گفت: آن چه ایشان را ممتاز و منحصر به فرد می کند، جنبه پژوهشگری ایشان است. آثار به جا مانده از ایشان از جمله اطلس خط و تعلیم خط نشان می دهد که چه اندازه در زمینه پژوهشی فعالیت داشتند.
وی با اشاره به محتویات این دو اثر پژوهشی افزود: کمتر خوشنویسی است که از این دو اثر استفاده نکرده باشد، اطلس خط درباره تاریخ خطوط اسلامی است که کتابی فوق العاده عالمانه و پژوهشی در سیر تطور خط است و کتاب تعلیم خط نیز که در واقع جلد دوم آن است به شیوه نگارش انواع خطوط و حتی آشنایی با ابزار و ادوات خوشنویس می پردازد مثل شیوه مرکب ساختن و آماده کردن کاغذ و ...این ها کتب منحصر به فردی است که نظیر آن وجود ندارد.
او درباره آموزش این دو کتاب برای هنرآموزان خوشنویسی هم گفت: این دو کتاب یکی از منابع مهم برای کسانی است که در زمینه خوشنویسی فعالیت دارند.
* اکثر اماکن متبرکه داخل و خارج کشور مزین به خط فضائلی است
فضائلی درباره کتیبه نویسی های حبیب الله فضائلی هم توضیح داد:
ایشان در کتیبه نویسی هم مهارت و تسلط خوبی داشتند. من به جرأت می توانم بگویم که هیچ هنرمند خوشنویسی را نداریم که آثارش به اندازه ایشان در اماکن متبرکه داخل و خارج از کشور از جمله عراق و سوریه پراکنده باشد.
وی با بیان این که در اماکن متبرکه مختلفی، آثار خوشنویسی زنده یاد فضائلی وجود دارد، درباره چگونگی شروع خوشنویسی و همچنین سپرده شدن کتیبه نویسی اماکن متبرکه به ایشان هم توضیح داد: ایشان تا زمانی که در سمیرم بودند، روی نوشته های سنگ قبرها تمرین خط و خوشنویسی می کردند و بعد که برای تحصیل به اصفهان می آیند، روی کتیبه هایی که در مسجد امام و شیخ لطف الله اصفهان هست، تمرین انجام می دادند و کار خوشنویسی را این طور شروع کردند چون ایشان استادی نداشتند که به طور رسمی نزد خوشنویسی تلمذ کرده باشند اما مراوداتی با مرحوم کاوه داشتند که البته جنبه استاد و شاگردی نبود و بیشتر با تلاش خودشان و استفاده از خطوط قدما تمرین خط می کردند. این زمینه ورودشان به هنر خوشنویسی و کتیبه نویسی بود ولی بعدها در کسوت روحانیت بودن ایشان، به نظرم در سپردن کتیبه نویسی اماکن متبرکه به ایشان بی تأثیر نبوده است.
* رازی میان استاد فضائلی و امام علی النقی (ع)
فرزند زنده یاد حبیب الله فضائلی درباره خاطراتی که پدرش از کتیبه نویسی در اماکن متبرکه داشته است گفت: اولین کتیبه ای که ایشان نوشتند،کتیبه ای بود که برای حرم امام علی النقی (ع) در سامرا نوشتند که این اولین کتیبه شکل رازآلودی به خود گرفت و پیوند عجیبی بین ایشان و این معصوم برقرار شده بود تا اندازه ای که زمان درگذشت ایشان با زمان شهادت امام علی النقی(ع)همزمان شده بود. ایشان از مدتی قبل از رحلتشان، مرتب زمان شهادت امام علی النقی (ع) را می پرسیدند که سوم رجب کی فرا می رسد.
بعدها که فیلمی از ایشان را من دیدم آن جا گفته بودند که اولین کتیبه ای را که نوشته اند، کتیبه حرم امام علی النقی (ع) بوده است.
...................
...................
* از حرم اباعبدالله (ع) در کربلا تا حرم حضرت رقیه در سوریه
وی درباره دیگر آثار مرحوم حبیب الله فضائلی در اماکن متبرکه ایران و خارج از ایران گفت: بعد از حرم امام علی النقی (ع)، برای حرم حضرت ابا عبدالله(ع)، حرم حضرت اباالفضل(ع)، سپس برای حرم دیگر ائمه در کاظمین کتیبه نویسی کردند و در ایران هم کتیبه نویسی های ایشان در حرم امام رضا (ع)، حرم حضرت معصومه (س)، حرم شاهچراغ و بقاع امامزاده ها در نقاط مختلف وجود دارد.
همچنین در سوریه نیز برای حرم حضرت زینب (س) کتیبه نویسی کردند و همچنین تمام کتیبه های حرم حضرت رقیه (س) از آثار خوشنویسی ایشان است.
مهدی فضائلی درباره خطوطی که در این کتیبه ها استفاده شده است گفت: کتیبه ها را ایشان عمدتاً به خط ثلث می نوشتند اما از نستعلیق و نسخ هم استفاده کرده بودند.
وی افزود: بخشی از آثار ایشان هم روی مینا خوشنویسی شده است مثل دری که در حرم امام رضا(ع) هست و روی مینا خوشنویسی ایشان کار شده است.
* دست خوشنویس اگر ننویسد یاغی می شود!
فضائلی در پایان درباره خاطرات و نکات آموزشی و اخلاقی ویژه ای که از پدرش به خاطر دارد گفت: نکات متعددی در کتب ایشان وجود دارد ولی خاطرم هست که ایشان فوق العاده پر کار بودند و ندیدیم که وقتشان را بیهوده تلف کنند. ایشان بعد از نماز صبح که بیدار می شدند، مرتب یا مطالعه می کردند یا می نوشتند و یا در کلاس های آموزشی حضور داشتند. در مسافرت هم همیشه وسایل خوشنویسی همراه می بردند. خاطرم هست که اخوی بزرگ ما نقل می کردند در یکی از مسافرت ها از ایشان خواستم که وقت مسافرت بیشتر استراحت کنند و کار خوشنویس را به زمان دیگری موکول کنند و ایشان پاسخ دادند که «دست اگر ننویسد یاغی می شود باید مرتب کار کند تا در اختیار باشد.» شعری هم به مزاح در این زمینه داشتند که «گر که خواهی بشوی خوشنویس/ هی بنویس و بنویس و بنویس»
...................
به گزارش خبرگزاری فارس، نمایشگاه آثار زنده یاد «حبیب الله فضائلی» تا 13 آذرماه در گالری نی ادامه دارد و علاقه مندان می توانند برای بازدید از آثار این نمایشگاه یک شنبه تا پنج شنبه ساعت 10 تا 19 و جمعه ساعت 16 تا 19 به گالری نی واقع در خیابان شهید موحد دانش، خیابان نیلوفر، شماره 3 مراجعه کنند.
...................
............
جهت مشاهده تصاویر و گزارشی از افتتاح نخستین نمایشگاه و عرضه قطعات خوشنویسی مرحوم حجه الاسلام استاد حبیب الله فضائلی در نگارخانه بین المللی نی بنیاد شمس روی تصویر زیر کلیک نمایید .
...................
...................
................
لطفا با نظرات ارزشمند خود ما را یاری فرمایید